W ostatnich latach wokół tematu związanego z marihuaną odbywa się wiele dyskusji populistycznych, politycznych i naukowych. Przedmiotem sporu są głównie właściwości medyczne i rekreacyjne marihuany. Liczne kontrowersje dotyczą penalizacji i legalizacji posiadania konopi indyjskich. Niniejszy artykuł prezentuje skrótowe doniesienia z badań empirycznych w zakresie używania marihuany i jej wpływu na funkcjonowanie człowieka.
Czym jest marihuana? Właściwości i działanie
Marihuana jest terminem używanym na określenie substancji psychoaktywnej uzyskiwanej z liści oraz szczytów kwiatowo-nasiennych konopi indyjskich (Cannabis sativa). Przetworem konopi jest również haszysz, który uzyskuje się z żywicy krzewu konopi. Są to produkty pochodzenia naturalnego; swoje działanie psychoaktywne zawdzięczają zawartości głównego składnika jakim jest THC –tetrahydrokannabinol. Marihuana najczęściej jest palona w postaci ręcznie zwijanych papierosów, zwanych jointami, czasami miesza się ją z tytoniem. Używa się jej także w postaci naparów wodnych oraz dodaje do różnych produktów spożywczych i potraw (1).
Konopie mają długą historię stosowania przez człowieka. Przez wieki były używane jako istotne źródło włókien do wyrobu tkanin, lin, sieci, worków i ubrań. Znane są w historii zastosowania konopi jako elementu wspomagającego obrzędy religijne. Konopie traktowane były również jako lek ziołowy oraz w celach rekreacyjnych jako środek odurzający (2). Haszysz odgrywał długo znaczącą rolę w medycynie ludowej jako środek na uśmierzanie bólu, zwłaszcza migrenowego i miesiączkowego; jego właściwości wykorzystywano także w leczeniu astmy, krztuśca, bezsenności (2).
W pierwszej fazie działania marihuany, krótko po jej spożyciu, pojawia się euforia, wesołość i beztroska, towarzyszy temu nadmierna gadatliwość oraz słowotok. Występują napady śmiechu i odczuwana jest ogólna radość. Stan ten jest przez użytkowników substancji najbardziej pożądanym efektem. Następny etap po spożyciu marihuany to zrelaksowanie się i wyciszenie, spożywający często mają wrażenie oderwania od codzienności, osiągają stan spokoju i opanowania. Potem następuje faza tzw. izolacji – objawiająca się sennością, lekkim otępieniem, apatią, spadkiem aktywności, zaburzeniami kontroli czasu oraz przestrzeni. Łączny czas działania marihuany na psychikę człowieka wynosi ok. 5-6 godzin (3).
Konopie jako rośliny zawierają w sobie mnóstwo substancji chemicznych, wśród których ponad kilkadziesiąt pochodzi z grupy kannabinoidów odpowiadających za psychoaktywny charakter rośliny. Głównym składnikiem psychoaktywnym jest THC delta-9-tetrahydrokannabinol. Zdaniem Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) zawartość THC w marihuanie waha się średnio od 1 do 10%. Zawartość substancji aktywnych w haszyszu wynosi od 4 do 13%. Niektóre odmiany konopi uprawiane w specjalnych warunkach szklarniowych oraz nierzadko wzmacniane genetycznie lub modyfikowane laboratoryjnie poprzez wszczepianie innych substancji chemicznych, mogą zawierać znacznie więcej psychoaktywnych składników, w tym THC (4).
Zażywanie marihuany powoduje wzrost ciśnienia krwi, przyspiesza tętno, wysusza śluzówkę jamy ustnej. Często używaniu tych substancji towarzyszy kaszel, przekrwienie gałek ocznych i spojówek, zdarza się obrzęk powiek. Wśród dodatkowych somatycznych objawów współtowarzyszących wymienia się nadmierną potliwość, zwiększone łaknienie oraz lekkie bóle głowy lub zawroty. Zażywanie marihuany wpływa na zaburzenia koordynacji ruchowej, jest także związane z osłabieniem procesów koncentracji, selekcji uwagi i pamięci, osłabia możliwości uczenia się oraz pogarsza sprawność psychofizyczną. Objawami dodatkowymi przy paleniu marihuany są zaburzenia wyczucia odległości, widzenia obocznego, poczucia czasu i postrzegania bodźców. Intoksykacja marihuaną upośledza zdolności kierowania pojazdem i inne zdolności wykonawcze związane z realizacją złożonych zadań (1, 3, 5). Zawarte w marihuanie kannabinoidy (THC) mają też szereg działań szkodliwych somatycznie, m.in. na układ oddechowy i krążenia. Szczególnie ryzykowne jest zażywanie marihuany modyfikowanej z licznymi domieszkami innych substancji, co w ostatnich latach stanowi częste zjawisko na rynku narkotykowym (6, 7, 8, 9).
Wykrywanie
W aptekach dostępne są testy jakościowe mierzące obecność THC w moczu. W zależności od czułości testu, może on wykryć marihuanę w organizmie nawet do 3 tygodni od momentu zażycia. Dostępne są również testy na obecność marihuany w ślinie, które wykrywają obecność kannabinoli do ok. 4-5 godzin od momentu zapalenia. Aby wyniki testu były miarodajne, należy go odpowiednio przeprowadzić (5). Zawartość THC w organizmie można również badać za pomocą pobranej próbki krwi oraz włosów, takie badania laboratoryjne mogą dać informację o używaniu substancji nawet na wiele miesięcy przed badaniem. Są to wysoce zaawansowane techniki z zakresu analizy kryminalistycznej i medycyny sądowej (9, 10).
Medyczny aspekt marihuany
Istnieje dużo badań empirycznych dotyczących prób zastosowania marihuany w medycynie konwencjonalnej. O leczniczych właściwościach marihuany dyskutują naukowcy na całym świecie od lat, od wieków marihuana była bowiem specyfikiem używanym w leczeniu wielu schorzeń w medycynie ludowej (4, 7).
Spory naukowców i badaczy na temat właściwości medycznych marihuany wynikają z tego, iż nadal niektóre kwestie w zakresie zastosowania marihuany są niejasne. Nie wszystkie aktywne chemicznie składniki marihuany zostały rozpoznane. Nie są znane długofalowe skutki kontrolowanego procesu leczenia marihuaną wielu schorzeń ani ewentualne skutki uboczne. Zastosowanie marihuany do celów medycznych wymaga nadal realizacji długoletnich badań, eksperymentów i obserwacji, tak aby rozwiać niektóre z obecnych wątpliwości (4, 7).
Faktem jest, że wiele badań naukowych potwierdza pewne lecznicze własności tej substancji w łagodzeniu objawów jaskry, dolegliwości związanych ze stwardnieniem rozsianym, stwardnieniem zanikowym bocznym lub reumatyzmem. Pozytywne rezultaty przyjmowania medycznej marihuany odnotować można w przypadku leczenia padaczki lekoopornej u dzieci, autoimmunologicznych chorób jelita grubego (m.in. choroby Leśniowskiego-Crohna), chorobie Alzheimera oraz w zaburzeniach neurologicznych (spastyczność, drgawki) (11, 12, 13).
Bardzo dobrze jest udokumentowane działanie marihuany w leczeniu przewlekłego bólu, przy obserwowalnych zdecydowanie mniejszych skutkach ubocznych niż dają opiaty, m.in. popularna w użyciu do tych celów morfina. Marihuana ma także właściwości przeciwzapalne, dając efekty zdecydowanie lepsze niż niektóre sterydy. Wiadome jest jej zastosowanie w leczeniu astmy i alergii (12, 13).
Znane są także pozytywne efekty działania marihuany w znoszeniu złego samopoczucia podczas chemioterapii nowotworów i w procesie pobudzania apetytu u osób przewlekle chorych, szczególnie osób chorych na AIDS, a nawet anoreksję (11, 14).
Istnieją pojedyncze wzmianki empiryczne o niszczeniu marihuaną części komórek nowotworowych: glejaka mózgu czy raka trzustki. Jednak nie ma jeszcze na to dostatecznych dowodów medycznych (11, 12, 13).
Marihuana stosowana do celów medycznych przyjmowana jest najczęściej w postaci doustnej, rzadziej jest palona w ramach kontrolowanych hodowli na własny użytek. (Czasami w minimalnych dawkach pity jest olej z kwiatów konopi). Jej długotrwałe zażywanie nie wywołuje głodu narkotykowego, w tym sensie u chorego nie występuje zależność fizyczna, tak charakterystyczna choćby w przypadku regularnego spożywania alkoholu, zażywania morfiny czy stosowania wielu popularnych leków nasennych lub psychotropowych. W sensie psychicznym zażywanie marihuany powoduje oczywiście poprawę nastroju, odpręża i łagodzi bóle czy nudności, co poniekąd sprzyja zależności psychicznej. Jest to jednak pod wieloma względami efekt porównywalny do każdego skutecznego farmakologicznie leczenia minimalizującego dolegliwości właściwe dla danego schorzenia (4, 15).
Skład marihuany stosowanej do celów medycznych jest kontrolowany. Nie ma ryzyka, że produkt zostanie zanieczyszczony, posiada on wówczas odpowiednią ilość aktywnych pod względem leczniczym składników. Marihuana w odróżnieniu od wielu innych leków działa selektywnie i na ogół nie wchodzi w interakcję z innymi lekami, co oznacza, że może być stosowana w leczeniu z innymi środkami, wspomagając proces zdrowienia (14, 15). Miesięczna kuracja jedynym zarejestrowanym w Polsce lekiem (Sativex) – przeznaczonym do leczenia bólu neuropatycznego w stwardnieniu rozsianym lub jako środek wspomagający w leczeniu bólu chronicznego w nowotworach – jest bardzo droga i średnio w zależności od dawkowania kosztuje do 2 do 4 tys. zł. Równie drogie są inne leki sprowadzane z zagranicy.
Leczenie preparatami z zastosowaniem medycznej marihuany mogłoby być tańsze w sytuacji, gdyby doszło do legalizacji posiadania tych środków, stworzenia kontrolowalnego rejestru pacjentów i udzielaniu licencji na indywidualne hodowle (z wyznaczonym limitem i jasno udokumentowanym celem użytkowania). Takie uregulowania posiada w różnym stopniu wiele państw, m.in. Czechy, Holandia, Finlandia, Portugalia i niektóre stany USA. Legalizacja medycznej marihuany mogłaby też ograniczyć nielegalną sprzedaż (14, 15).
Aktualnie w Polsce posiadanie marihuany do celów medycznych jest zakazane. Sprowadzanie marihuany medycznej z zagranicy jest nierefundowane, sama procedura importu docelowego zaś skomplikowana i czasochłonna. Zgodę na taki proces leczenia musi wydać lekarz prowadzący pacjenta, który chcąc ratować jego zdrowie, musi potwierdzić konieczność leczenia danego schorzenia medyczną marihuaną. Następnie deklaracja taka jest rozpatrywana i weryfikowana przez konsultanta krajowego w danej dziedzinie medycyny, a ostatecznie decyzję podejmuje minister zdrowia. Później uruchamiany jest proces sprowadzania leku z zagranicy.
Dyskusje wokół legalizacji marihuany medycznej są aktualnie rozpatrywane w kontekście ww. właściwości medycznych marihuany oraz obserwowalnych efektów jej zastosowania w procesie leczenia wielu chorób.
