Na przestrzeni ostatnich lat cyberprzestrzeń stała się nieodłącznym towarzyszem codziennego życia dzieci i młodzieży. Z jednej strony daje nieograniczony dostęp do wiedzy, umożliwia nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów. Ale z drugiej strony to kuszące medium może przysporzyć nie lada kłopotów. Dzieje się tak wówczas, gdy Internet zaczyna być postrzegany jako sposób radzenia sobie ze stresem i okazja do ucieczki od rzeczywistości. Nie wspominając już o sytuacji, kiedy staje się  źródłem realnych zagrożeń w postaci cyberprzemocy.

Czy mamy się czym niepokoić? Korzystanie z komputera i  Internetu w liczbach:

Według raportu EU Kids Online z 2011 r. (badanie przeprowadzone badanie przeprowadzone wśród dzieci w wieku 9-16 lat i ich rodziców):

• 98% dzieci korzysta z komputera minimum raz na tydzień, a 74% codziennie
• pierwszy kontakt z Internetem przypada na wiek między 7 a 11 rokiem życia
• w Polsce wiek pierwszego logowania do sieci przypada na  9 rok życia
• 33% 9-10-latków i 80% 15-16-latków korzysta z Internetu codziennie
• co 4 dziecko kontaktuje się z nieznajomym poznanym w sieci, a co 12 dziecko spotkało się z nim osobiście
• prawie co 7 dziecko miało kontakt z materiałami o treści erotycznej lub pornograficznej
• co 17 dziecko było ofiarą cyberprzemocy

Tymczasem rodzice, jak dowodzi raport EU Kids Online z 2011 r., nie zawsze zdają sobie sprawę z zagrożeń, które spotykają dzieci:

• 40% rodziców, których dzieci widziały w sieci treści (zdjęcia lub filmy) związane z seksem, uważa, że ich dzieci nie widziały tego
• 56% rodziców, których dzieci otrzymały przykre lub złośliwe wiadomości online, sądzi, że ich dzieci takich wiadomości nie otrzymały
• 52% rodziców, których dzieci otrzymały wiadomości z podtekstem seksualnym, twierdzi, że takich wiadomości nie otrzymały
• 61% rodziców, których dzieci spotkały się osobiście z kimś poznanym w Internecie, ma przekonanie, że takie spotkanie nie miało miejsca

Sygnały ostrzegawcze, które świadczą pojawieniu się ryzyka szkodliwego, prowadzącego do uzależnienia, korzystania z komputera i Internetu:

• zainteresowanie Internetem nie kończy się z chwilą odłączenia od sieci (dziecko wraca do niego myślami, zastanawia się, co się dzieje w sieci podczas jego nieobecności)
• utrata kontroli nad ilością czasu spędzanego przed komputerem
• podejmowanie wielokrotnych nieudanych prób kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z Internetu
• zaniedbywanie codziennych obowiązków, nauki
• popadanie w konflikty z najbliższymi
• zmienność nastrojów uzależniona od rytmu korzystania z komputera i Internetu (zadowolenie podczas korzystania, niepokój i rozdrażnienie w sytuacji konieczności przerwania korzystania z Internetu)
• korzystanie z komputera i sieci pomimo doświadczania jego szkodliwych następstw

Zagrożenia w Internecie:

Happy Slapping - to umieszczanie w sieci zdjęć lub filmów z ludźmi, którzy znajdują się w trudnych dla siebie sytuacjach bez ich zgody lub nawet wbrew ich woli. Mogą to być sytuacje upokorzenia, przemocy.

Cyberbullying (cyberprzemoc) - to stosowanie przemocy wobec ludzi, głównie przy użyciu Internetu, m.in.: groźby, szantaż, nękanie za pośrednictwem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających i obraźliwych informacji, zdjęć, filmów w Internecie, podszywanie się pod kogoś wbrew jego woli w sieci. Do cyberprzemocy wykorzystywane są głównie poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne.

Cyberstalking - to używanie Internetu i mediów elektronicznych do nękania drugiej osoby, np. poprzez pisanie za pomocą komunikatorów, wysyłanie niechcianych wiadomości e-mail, rozsyłanie korespondencji do losowych adresatów  w imieniu osoby nękanej oraz wbrew jej woli, zamieszczenie  komentarzy na forach internetowych. Wiadomości mogą mieć formę pogróżek, fałszywych oskarżeń, seksualnych propozycji. Cyberstalikng przejawia się również w podszywaniu się pod nękaną osobę, w nielegalnym monitoringu oraz w gromadzeniu informacji o osobie, które mają posłużyć do jej dręczenia.

Rodzicu, poznaj podstawowe zasady BHP korzystania z komputera
i Internetu!!!

1. Przyjrzyj się, w jako sposób dziecko korzysta  z sieci – jakie lub oglądać strony, jakie wybiera gry, ile czasu poświęca na przebywanie z komputerem, jakie ujawnia emocje, jak się zachowuje, kiedy musi zakończyć swój pobyt w Internecie.
2. Zapoznaj się z treścią gier, w jakie gra Twoje dziecko (kieruj się oznaczeniami PEGI umieszczonymi na opakowaniu. Możesz skorzystać z wyszukiwarki dostępnej na stronie www.pegi.info.pl).
3. Zainstaluj w komputerze dziecka programy kontroli rodzicielskiej.
4. Ustal  zasady korzystania z komputera i Internetu.
5. Porozmawiaj z dzieckiem o podstawowych zasadach bezpieczeństwa w Internecie. Źródłem wiedzy na temat są: www.sieciaki.pl, www.safeintermet.pl; www.dzieckowsieci.pl; www.kidprotect.pl.
6. Naucz dziecko krytycznego podejścia do informacji wyczytywanych w sieci.
7. Zapoznaj dziecko z etykietą – kodeksem dobrego zachowania w Internecie (www.sieciaki.pl).
8. Ustal ramy czasowe spędzania dziecka przy komputerze (1-2 godziny dziennie, z przerwami). Nie przedłużaj wyznaczonego czasu.
9. Bądź konsekwentny i stosuj zasadę: najpierw obowiązki, potem przyjemności.
10. Zachęcaj dziecko do innych form spędzania wolnego czasu.

Programy kontroli rodzicielskiej

Beniamin – blokuje strony niepożądane (np. erotyczne) i te ze słowami – kluczami, które przekierowują do  stron o nieodpowiednich treściach. Przy pomocy programu można stworzyć białą i czarną listę stron, a więc stron do których dziecko będzie miało dostęp i do tych dla niego niedostępnych.

Ochraniacz – blokuje nieodpowiedni czaty i inne aplikacje.

Amadeusz – blokuje nieodpowiednie czaty i inne aplikacje, szczególnie wyczulony jest na ochronę przed pedofilami i sektami. Ma wbudowaną funkcję zapamiętywania i przechowywania korespondencji, komunikatorów i edytorów tekstowych. Wyposażony jest w system czasowych ograniczeń dostępu do komputera, Internetu stosownie do wieku dziecka i dni tygodnia.

Alladyn – bezpieczna przeglądarka dla dzieci, która zawiera przeznaczone dla nich domeny. Program jest wyposażony w listę stron podzieloną tematycznie. Zawiera funkcję ogranicznika czasowego.

System PEGI PEGI (Pan – European Game Information) – to ogólnoeuropejski system klasyfikacji gier opracowany po to, aby chronić dzieci i młodzież przed dostępem do treści nieodpowiednich dla ich wieku. W ramach PEGI stosowanych jest 5 oznaczeń: PEGI3, PEGI 7, PEGI 12, PEGI16, PEGI18. Numery oznaczają kategorie wiekowe.

PEGI 3 gry zawierają treści, co do których nie ma żadnych ograniczeń (bezpieczne dla dziecka)

PEGI 7 gry, które zawierają dźwięki lub sceny, które mogą przestraszyć dziecko,  nie powinny jednak wywrzeć negatywnego wpływu na jego psychikę
PEGI 12 w grze występują elementy przemocy, dopuszczalna jest także nagość i nieliczne wulgaryzmy

PEGI 16 gra zawiera treści, w których występuje przemoc lub aktywność seksualna jak w rzeczywistości

PEGI 18 gra przeznaczona tylko i wyłącznie dla dorosłych

Gdzie szukać pomocy:

Jeżeli niepokoi Cię zachowanie nastolatka skontaktuj się z helpline.org.pl pod bezpłatnym numerem telefonu 800 100 100 czynnym od poniedziałku do piątku w godz. 11.00 – 17.00 lub przez e-mail: helpline@helpline.org.pl. Tutaj pomoc mogą uzyskać młodzi internauci, ich rodzice oraz profesjonaliści. Więcej informacji na stronie: www.helpline.org.pl

Strony internetowe na których znajdują się informacje o tym, jak dbać o bezpieczeństwo dzieci w Internecie:

www.dyzurnet.pl (dla rodziców, profesjonalistów)

www.sieciaki.pl (dla dzieci, młodzieży, rodziców, profesjonalistów)

www.safeinternet.pl (dla profesjonalistów, rodziców)

www.safeinternet.org (dla dzieci, młodzieży, dorosłych)

Opracowanie Karolina Van Laere na podstawie N. Węgrzecka – Giluń (2012). Patologiczny hazard i Internet. Przewodnik dla Rodziców. Warszawa: Fundacja ETOH  

JAK ROZMAWIAĆ Z DZIECKIEM

Zdarza się, że dostrzegając różne niepokojące sygnały w zachowaniu dziecka, składamy to na karb trudnego okresu dorastania, czasowej niedyspozycji, trudności charakteru odziedziczonego po bliższych lub dalszych krewnych. Znajdując coraz to nowe wytłumaczenia dla danego stanu rzeczy, uspokajamy się i czekamy na rozwój wypadków. Kiedy już coraz wyraźniej widzimy, że coś się dzieje nie tak, bywa że powodowani lękiem i poczuciem winy tracimy głowę i gubimy się w tym, co możemy zrobić. Być może zatem lepiej o TYM nie rozmawiać, żeby nie wywoływać przysłowiowego wilka z lasu? – niekiedy myślimy. Nic bardziej mylnego! To właśnie otwarta i szczera rozmowa jest kluczem do zrozumienia tego, co się dzieje z naszym dzieckiem.

Jak rozmawiać  z nastolatkiem  o tym, co nas niepokoi?

To, co nie pomaga w rozmowie z nastolatkiem:

• wygłaszanie kazań i robienie wykładów
• używanie szantażu w formie gdybyś kochał mamę/tatę, to byś….
• groźby (wypowiadanie gróźb, których nie jest się w stanie spełnić, sprawia że nie jesteśmy traktowani poważnie)
• narzucanie gotowych rozwiązań
• zwalnianie z wykonywania codziennych obowiązków
• ponoszenie konsekwencji za nastolatka (np. spłacanie jego długów)
• oczekiwanie natychmiastowej zmiany i podporządkowania się

To, co pomaga w radzeniu sobie z nastolatkiem wykazującym niepokojące zachowania związane z patologicznym hazardem i innymi uzależnieniami behawioralnymi:

• mówienie o tym, co się czuje w związku z niepokojącymi zachowaniami nastolatka
• stawianie granic i konsekwentne ich egzekwowanie
• uprzedzanie o tym, jakie zostaną podjęte kroki w przypadku pojawienia się trudności w utrzymaniu kontroli nad swoim zachowaniem
• podejmowanie interwencji (np. umówienie się na wizytę  w poradni)

Rodzicu, zanim przeprowadzisz rozmowę z dzieckiem, przygotuj się  do tego!

Wskazówki dla Rodzica:

1. Przed rozmową z dzieckiem spróbuj wczuć się w jego sytuację i postaraj się zrozumieć to, co się z nim dzieje i jaką funkcję w jego życiu pełnią zachowania ryzykowne, jak np. hazard .
2. Ważne, abyś pamiętał, że sięganie po zachowania ryzykowne może się wiązać z realizowaniem różnych potrzeb psychologicznych, np.  potrzebą obniżenia napięcia, chęcią zdobycia akceptacji. Zachowania ryzykowne sygnalizują, że jakieś ważne potrzeby dziecka zostały niezaspokojone i/lub z czymś sobie nie radzi.
3. Rozmawiaj w sytuacji, w której Ty i dziecko będziecie mogli czuć się komfortowo – zadbaj o odpowiednie miejsce i czas, nie rób tego w pośpiechu.
4. Zacznij od opisania spostrzeganego przez siebie sytuacji  (np. Widzę, że ostatnio coraz więcej czasu spędzasz przed komputerem i spóźniasz się do szkoły. Widzę,  że coraz częściej pożyczasz ode mnie pieniądze i śledzisz na stronach internetowych wyniki zakładów.)
5. Daj dziecku przestrzeń do rozmawiania o jego problemach, uczuciach, zachowaniu i jego znaczeniu (np. Zastanawiam się, co się dzieje?). Pamiętaj! Potępienie, dezaprobata, reakcje karzące wzmacniają napięcie i frustrację dziecka , zniechęcając je do dalszego kontaktu. Jeżeli dziecku będzie trudno mówić, możesz odwołać się do doświadczeń innych osób (np.  Czasami ludzie tak mają, że jak się źle czują, coś im nie wychodzi, to idą grać w nadziei, że to im poprawi humor i poczują się lepiej. Może masz podobnie? ).
6. Zaznaczaj dziecku, że jesteś gotowy do rozmawiania z nim o jego sprawach, nawet jeżeli ono w danym momencie nie chce.
7. Mów o swoich odczuciach, które wywołują niepokojące zachowania dziecka (np. Bardzo się martwię, kiedy widzę, że coraz częściej grasz. Nie podoba mi się to, że mimo naszej umowy,  dalej grasz).
8. Powiedz o swoich oczekiwaniach  (np. Chciałabym, żebyś ograniczył spędzanie czasu przed komputerem do 2 godzin dziennie) .
9. Wspólnie ustalcie zasady współpracy (W związku z tym, że ja bardzo niepokoję się o to, że tak dużo czasu spędzasz przed komputerem, chciałabym ustalić zasady korzystania z komputera. Jakie masz propozycje?).
10. Uprzedź kiedy,  jakie i w jakich warunkach podejmiesz interwencję (np. Jeżeli ta sytuacja dalej tak będzie trwać, to w ciągu tygodnia umówię nas na wizytę w poradni.)
11. Wyjaśnij dziecku, jakie ryzyko i konsekwencje wiążą się z zachowaniami ryzykownymi , w tym z uzależnieniem od hazardu czy komputera w tak młodym wieku.
12. W trakcie rozmowy szukaj z dzieckiem przyczyn jego zachowania oraz alternatywnych sposobów radzenia sobie.

GDZIE SZUKAĆ POMOCY?

Poradnia on-line na stronie internetowej: www.uzaleznieniabehawioralne.pl.  
Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dzieci Niczyje 116-111. Telefon czynny jest codziennie w godz. 12.00- 20.00. Linii telefonicznej towarzyszy również strona internetowa www.116111.pl, która umożliwia zadawanie pytań on-line przez całą dobę.

Opracowanie: Karolina Van Laere,  żródło: www.uzaleznieniabehawioralne.pl.